1. Diễn
ngôn thực dân và diễn ngôn bản sắc dân tộc
1.1 Thực dân hiểu
theo nghĩa là sự xâm chiếm và kiểm soát đất đai và tài sản của những cộng đồng
và quốc gia khác là một hiện tượng phổ biến và thường xuyên trong lịch sử nhân
loại. Từ đây xuất hiện câu hỏi: đâu là sự khác nhau giữa chủ nghĩa thực dân của
phương Tây với những hình thức thực dân trước đó?
Tư duy Mac-xit
đặt trong tâm nhận thức về thực dân trên phương diện kinh tế. Theo đó, sự khác
biệt giữa phương Tây và các nước thuộc địa chủ yếu là khác biệt giữa những hình
thái sản xuất tư bản chủ nghĩa với những xã hội có những hình thái sản xuất
khác. Từ những gợi ý lí thuyết về quyền lực/ tri thức (diễn ngôn) của Foucault,
E. Said đề xuất một hướng tiếp cận mới để nhận thức về quyền lực thực dân.
Trong những phân tích của học giả này, quyền lực của thực dân được hiểu mềm dẻo
hơn (nhưng cũng để lại những ám ảnh lâu dài hơn): không phải là sức mạnh đàn
áp, thống trị mà là sức mạnh được thực hiện nhờ vào việc kiến tạo một diễn ngôn
(tri thức) về phương Đông. Said cho rằng những miêu tả (representations) về
phương Đông trong các văn bản phương tây đã kiến tạo một sự lưỡng phân giữa châu
Âu và Kẻ Khác (Others) trong đó châu Âu giữ vai trò trung tâm với những ưu thế
vượt trội. Theo đó: phương Tây là lí trí, văn minh, năng động, nam tính đối lập
với một phương Đông: phi lí trí, lạc hậu, tính tại, nữ tính...
